Magische dimensie

Naar aanleiding van het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) zijn uit zegeningen en formuleringen van sacramentalia de meer magische elementen verwijdert, die er voordien van oudsher vaak zo kenmerkend voor waren. De nieuwe formuleringen zijn vastgelegd in het in 1984 gepubliceerde Rituale Romanum, waarmee het oude Rituale Romanum van paus Paulus V uit 1614 vervangen werd.

Magie

Wat ik hier voor het gemak "magische elementen" noem, is volgens het katholieke geloof geen echte magie. Van echte magie is sprake wanneer door bepaalde specifieke handelingen of spreuken een beoogd bovennatuurlijk effect of resultaat bereikt wordt, zowel onafhankelijk van het geloof van degene die de handelingen uitvoert, alsook onafhankelijk van de wil van God. Of het beoogde resultaat bereikt wordt, hangt daarom louter af van de correcte uitvoering van de handelingen of spreuken.

Sacramenten

Magische handelingen moeten onderscheiden worden van de katholieke sacramenten: deze laatsten werken weliswaar ex opere operato d.w.z. onafhankelijk van de gelovige gesteldheid van de bedienaar en de ontvanger van het sacrament: uit de sacramentele handelingen zelf (ex opere) volgt de werking (operato). Maar anders dan magische handelingen is deze werking van de sacramenten wxc3xa9l afhankelijk van de wil van God, wat onder meer betekent dat sacramenten nooit een werking kunnen hebben die tegen Zijn wil ingaat, wat met magie niet het geval is.

Katholieke magie

De "magische" dimensie die vroeger onderdeel was van vele katholieke zegeningen en sacramentalia, bestond erin dat duivelse machten en krachten en allerhande boze geesten en fenomenen werden bezworen om in Christus’ naam te verdwijnen. Dat was "magisch" in de zin dat dat effect louter door het uitspreken van de juiste formuleringen werd geacht in te treden. Maar anderzijds was het toch geen echte magie omdat er, net als bij de sacramenten, geen effecten mee bereikt konden worden die tegen Gods wil ingaan.

Voorbeelden

Voorbeelden van zulke "katholieke magie" waren het wijden van klokken, opdat die met hun gelui de boze krachten zouden verdrijven, en van vele andere voorwerpen opdat die eveneens bescherming en genezing zouden bieden. Voorts de diverse duivelbezweringen en zegeningen die duivelse en kwade machten op afstand hielden, alsmede het echte exorcisme waarmee de duivel kan worden uitgedreven wanneer die reeds bezit van iets of iemand heeft genomen.

Tegenwoordig

In de huidige formuleringen van het Rituale Romanum zijn de hierboven genoemde stellige bezwering vervangen door een gebed waarin God wordt gevraagd de kwade machten te doen verdwijnen. Nu doet dat op zich niets af aan de macht van God, maar deze afgezwakte formulering geeft wel blijk van een minder groot vertrouwen van onze kant in de goddelijke macht c.q. in een zwakker geloof in meer mystieke sferen en geesten, zowel goede als kwade…

Kerstening

Hoewel her onmiskenbaar vaak een heidense invloed en oorsprong in zulke zegeningen en bezweringen zat, waren het nochthans krachtige middelen om duivelse en andere kwade machten en krachten tegen te gaan. En zo onmiskenbaar als het heidense aspect ervan was, was ook de kerstening ervan, waardoor al deze praktijken onder de macht van God en Zijn Kerk gebracht waren.

Sceptisch

Men kan sceptisch of afwijzend staan tegenover zulke halfmagische handelingen en spreuken, maar dat neemt niet weg dat zij altijd al en nog steeds veel mensen aanspreken en tegemoetkomen aan heel diepe menselijke ervaringen, waar men met meer rationele methoden (bijv. vanuit de psychologie) vaak niet mee uit de voeten kan.

Tegenreactie

Het is niet voor niets dat in deze steeds rationeler, killer en zakelijker geworden tijd steeds meer mensen zich lijken te gaan bezighouden met of interesseren voor astrologie, occultisme, paranormale verschijnselen en moderne hekserij (het zgn. Wicca). Kennelijk is en blijft daar vanuit een onbewuste of intuitieve ervaring van een mystieke sfeer behoefte aan.

Gemiste kans

Daarom is het jammer dat velen in Kerk hebben gemeend zich van de wat meer "magische" kanten van de kerkelijke en devotionele rituelen te moeten distancieren. Door een te vergaande rationalisering van de formuleringen van zegeningen en sacramentalia is het zicht op een meer mystieke werkelijkheid verdwenen, met als gevolg dat de mensen die daar voeling voor hadden en hebben hun toevlucht elders zijn gaan zoeken.. met alle gevolgen van dien…

Advertentie